Ο Ταΰγετος

* Κείμενο και έρευνα του Νίκου Αϊβαλή Ταΰγετος, το ψηλότερο βουνό της Λακωνίας μα και όλης της Πελοποννήσου. Ένα πραγματικό διαμάντι αλλά και καμάρι για την Λακωνία, ένα βουνό με υπέροχη φύση, γραφικά τοπία, πανάρχαια ιστορία, μυστήρια και μύθους.

Ο Ταΰγετος ή Πενταδάκτυλος, πήρε το όνομα του από την Ταϋγέτη, μια από τις Ατλαντίδες. Από την ανατολική Μάνη το τμήμα της κορυφής του Ταϋγέτου δίνει την εικόνα κλειστού χεριού, γροθιάς, και τα πέντε αντερείσματα έδωσαν το όνομα Πενταδάκτυλος. Είναι η υψηλότερη οροσειρά της Πελοποννήσου, εκτεινόμενη μεταξύ των λεκανών Μεγαλόπολης, Ευρώτα Λακωνίας και Μεσσηνίας. Η κορυφή του έχει ύψος 2.407 μέτρα και ονομάζεται Προφήτης Ηλίας, από το ομώνυμο εκκλησάκι που κτίσθηκε κοντά στην κορυφή του, ενώ στα αρχαία χρόνια ονομαζόταν Τάλετον.

Κατά τον Νικηφόρο Βρεττάκο συναντάμε το "ερωτικό σμίξιμο του ήλιου και της πέτρας", ο "αγαθός γέροντας" όπως αλλιώς τον αποκαλεί ο ποιητής, ενώ αναφέρει: "Έτσι μου στάθηκε ο Ταΰγετος, όπως ο κόρφος της μητέρας μου". Ο Νίκος Καζαντζάκης σε μια περιοδεία του το 1937 στην Λακωνία, αναφέρει: "Η Λακωνία μπροστά μας, τα πλούσια χώματα, τα λιγνά κυπαρίσσια, και στο βάθος, πάνοπλος, ακατάδεχτος, ολόρθος, σκληρός νομοθέτης της Σπάρτης, γεμάτος γκρεμούς, ο Ταΰγετος". Κατά τον Στράβωνα είναι μεγαλοπρεπής και επιβλητικός, "όρος υψηλόν τε και όρθιον". Ο Ταΰγετος αποτελεί σύμβολο, αφού στις πλαγιές και στις βουνοκορφές του διατηρήθηκε άσβεστη η φλόγα της Ελευθερίας. Εκεί έβρισκαν καταφύγιο οι κατατρεγμένοι και εκεί γράφτηκαν πολλές ηρωικές στιγμές των προγόνων μας. Εκεί έχτισαν τα χωριά τους, από τα οποία η Πολιτεία έχει αναγνωρίσει 98 παραδοσιακούς οικισμούς από τους 118 που συνολικά βρίσκονται σε όλη τη Πελοπόννησο.

Θέα από την κορυφή του Ταΰγετου με την πυραμίδα που σχηματίζεται στον Λακωνικό κόλπο κατά την ανατολή του ήλιου

Η κορυφή του Ταϋγέτου μοιάζει με πυραμίδα, ενώ κατά πολλούς ερευνητές είναι αληθινή πυραμίδα και μάλιστα η αρχαιότερη παγκοσμίως, ένα μεγαλιθικό μνημείο λαξευμένο και ορατό από τη πόλη της Σπάρτης, προς τα δυτικά της. Αδιάψευστη απόδειξη ότι ο χώρος αυτός ήταν στα αρχαία χρόνια ιερός αποτελεί το παρεκκλήσι του Άη-Λιά, το οποίο κατά πολλούς είναι ανοικοδομημένο πάνω σε αρχαίο ελληνικό βωμό. Ο περιηγητής του 2ου αιώνα μ.Χ. Παυσανίας γράφει στα Λακωνικά: "Υπεράνω των Βρυσεών υψώνεται η κορυφή του Ταϋγέτου η καλουμένη Ταλετόν. Αυτήν καλούν ιερή του 'Ηλιου." Στο βουνό και στους πρόποδές του, υπάρχουν αναρίθμητα πολύτιμα και σπουδαία μνημεία όπως η αρχαία Σπάρτη με την ακρόπολή της, το Λεωνίδαιον, το Ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, το Ιερό της Λιμνιάτιδος Αρτέμιδος στον Βόλυμνο, το Μενελάιον, το Βαφειό με τον βασιλικό θολωτό Μυκηναϊκό τάφο, το ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα, η Πελλάνα, το χωριό των θολωτών Μυκηναϊκών τάφων, το γεφύρι της Ρασίνας στο Ξηροκάμπι (ένα από τα αρχαιότερα γεφύρια στην Ευρώπη) και η καστροπολιτεία του Μυστρά.

Σημαντικό ιστορικό σημείο είναι η Βασιλική Οδός όπου ξεκινούσε από το Ξηροκάμπι της Λακωνίας, στην αρχαία πολυγωνική γέφυρα, περνούσε πλησίον των Πενταυλών, ανηφόριζε στον Άγιο Δημήτρη του δάσους της Βασιλικής, κατέβαινε στα Πριγιόνια, την Κακιά Σκάλα, την Καπιάλα, την Πλήχωλη, το Σουντενίκο, το Μακρύ Πλάγιο, το Διλάγκαδο και ακολουθώντας την κοίτη του ρέματος από τα Ακόνια, τα Κλουμπίνιτσα, του Κούση, τον Παχύ Ίσκιο, την Τροσκονά, τη Λοζίτσα, τη Χώρα, τα Τσέρια και την Αγ. Σοφία κατέληγε στην Καρδαμύλη. Αυτό το δρόμο πέρασε όταν διέσχισε το Ταΰγετο ο γιός του Αχιλλέα Πύρρος, ανεβαίνοντας στη Σπάρτη για να παντρευτεί την αντάξια σε ομορφιά Ερμιόνη, κόρη της Ωραίας Ελένης και του Μενελάου. Τον ίδιο δρόμο πρέπει να χρησιμοποίησε και ο Αριστομένης για να εισβάλει στην πεδιάδα του Ευρώτα κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους. Από το δρόμο αυτό πήρε και το όνομα του το Δάσος της Βασιλικής (Οδού). Η φυσική οδός του φαραγγιού χρησιμοποιήθηκε και ως διάδρομος μετάδοσης μηνυμάτων.

Πηγές Μαγγανιάρη

Η ανάγκη για έγκαιρη ειδοποίηση και προστασία των κατοίκων της ενδοχώρας κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους από τις επιδρομές των πειρατών, ανάγκασε τους κατοίκους να κατασκευάσουν σε σπηλιές στα απόκρημνα πρανή, λίθινες κατασκευές σε θέσεις ώστε να εξασφαλίζεται η οπτική μετάδοση του σήματος από σκοπό σε σκοπό, φτάνοντας έτσι μέχρι τα βάθη της ενδοχώρας. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και της Γερμανικής κατοχής τα ίδια τα παρατηρητήρια χρησίμευσαν ως καταφύγια σε κυνηγημένους. Ιδιαίτερης αρχαιολογικής και πολιτιστικής αξίας είναι οι δύο Βυζαντινές Ιερές Μονές του Λυκακίου και του Σωτήρα, του 14ου μ.Χ. αιώνα κάτω από τις Καλύβες, η λαξευτή από πέτρα Αγία Σοφία στο χείλος του φαραγγιού πλησίον του Πετροβουνίου, καθώς και η Μονή της Ζερμπίτσας η οποία διακρίνεται για την αγιορείτικου τύπου αρχιτεκτονική της.

Πολλά από τα νερά των βροχοπτώσεων και των χιονιών που λιώνουν ακολουθούν τη διαδρομή των άγριων φαραγγιών του βουνού ή αναβλύζουν δροσερό νερό στις πηγές που είναι διάσπαρτες στο βουνό. Σημαντικές πηγές είναι της Άρνας, που στην πλατεία της βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα πλατάνια στην Ελλάδα, οι πηγές Πενταυλοί, οι πηγές της Τρύπης και οι πηγές του Μαγγανιάρη. Στα φαράγγια αναπτύσσονται αξιόλογα οικοσυστήματα, με μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον, ενώ την ομορφιά του τοπίου απολαμβάνουν οι πεζοπόροι που αποφασίζουν τη διάσχισή τους. Τα σημαντικότερα είναι: της Μεγάλης Λαγκάδας που έχει μήκος 1,3 χλμ και χωρίζει το Βόρειο από το Κεντρικό Ταϋγετο. Αρχίζει από την θέση Συλίμποβες στην Αλαγονία περνάει δίπλα από τον γνωστό Καιάδα κοντά στο χωριό Τρύπη και καταλήγει στον ποταμό Ευρώτα. Το φαράγγι της Μπαρδούνιας με τα πολλά νερά, τα σπήλαια και την πλούσια ιστορία του. Το φαράγγι του Ριντόμου, το οποίο ο Παυσανίας ονομάζει "Χοίρειο Νάπη", δηλαδή κοιλάδα χοίρων. Ξεκινάει το λούκι της Νεραϊδοβούνας (2031μ.) διασχίζει το Δήμο Αβίας κοντά στα χωριά Πηγάδια, Κέντρο (Γαϊτσές), Δόλοι και καταλήγει στο Μεσσηνιακό κόλπο, ανατολικά της Καλαμάτας στο χωριό Κιτριές (θέση Σάντοβα). Το φαράγγι του Βυρού σχηματίζεται από τα ρέματα που κυλούν στις πλαγιές της κορφής του Χαλασμένου Βουνού και από οροπέδιο με το πανέμορφο δάσος της Βασιλικής.

Όμορφοι προορισμοί στον Ταΰγετο είναι τα χωριά Μυστράς, Άρνα, Γεωργίτσι, Καστόρι, Νέδουσα (το χωριό του Νικηταρά), Ανώγεια, Λογκανίκο, Λεοντάρι, Αναβρυτή, Τόριζα, Αρτεμισία και Αλαγονία, ενώ πολύ όμορφα φυσικά σημεία είναι οι πηγές του Μαγγανιάρη, το Καταφύγιο και η Κορυφή του Ταΰγετου, το καταπράσινο φαράγγι του Κάστορα και ο μεσαιωνικός οικισμός Κουμουστά στη Μονή Γόλλας. Ενδιαφέρουσες είναι οι διαδρομές με αυτοκίνητο από Σπάρτη - Καλαμάτα, από Μεγαλόπολη - Γιωργίτσι - Σπάρτη και η επίσκεψη στα όμορφα ορεινά χωριά της Λακωνίας (Άρνα, Αναβρυτή, Μυστράς) και της Μεσσηνίας (Εξωχώρι, Σαϊδόνα). Επίσης οι διαδρομές σε δασικούς χωματόδρομους όπως από Ξηροκάμπι - Κουμουστά - Καταφύγιο Ε.Ο.Σ. και Ανώγεια - Παλαιοπαναγιά - Καταφύγιο, από Μυστρά - Αναβρυτή - Πηγές Μαγγανιάρη, η διάσχιση από Στούπα - Πυργάκι - Σαϊδώνα - δάσος Βασιλικής - Γιάτρισσα - Γύθειο, καθώς και από Γιωργίτσι - Νιοχώρι. Όσο για πεζοπορία και ορειβασία, τα τελευταία χρόνια στην Ανατολική πλευρά του βουνού, στη Λακωνία, χάρη στη προσπάθεια μερικών ανθρώπων, κυρίως του Ορειβατικού Συλλόγου Σπάρτης, 58 ολόκληρα χιλιόμετρα μονοπατιών και ανάμεσα τους καλντερίμια στηρίχτηκαν, ανοίχτηκαν, ξεχορταριάστηκαν και φτιάχτηκαν. Ένα τεράστιο δίκτυο επικοινωνίας αποκαταστάθηκε με τον απλό παραδοσιακό τρόπο, ενώ την ίδια στιγμή όλες οι διαδρομές σηματοδοτήθηκαν σωστά και χαρτογραφήθηκαν.

Ο Ταΰγετος είναι ένα πολύ πλούσιο σε βιοποικιλία βουνό. Η μεγάλη εναλλαγή βιότοπων έχει ως αποτέλεσμα να ευδοκιμούν 600 είδη φυτών (χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η καταγραφή), πάνω από 120 Ελληνικά ενδημικά φυτά, από τα οποία τα 32 αποκλειστικά στον Ταΰγετο, εκ των οποίων ξεχωρίζουν οι καμπανούλες, η ακουιλέγια του Ταΰγετου και το υπερικό του Ταΰγετου, ενώ έχει και πλούσια βλάστηση σε βότανα και αρωματικά φυτά όπως ρίγανη, μέντα, θυμάρι, τσάι, λεβάντα, κ.α. Τα δέντρα που ευδοκιμούν στο βουνό είναι κυρίως πουρνάρια, χουμαριές, σχίνα, σφενδάμια, γκορτσιές, έλατα και μαύρες πεύκες.

Έχουν παρατηρηθεί 85 είδη πουλιών, 19 θηλαστικών ζώων, 33 ερπετών και αμφιβίων, ενώ θεωρείται μια από τις δυο πιο σημαντικές περιοχές της Πελοποννήσου για τις πεταλούδες και τα έντομα. Έχουν καταγραφεί περισσότερα από 110 είδη πεταλούδων με πιο σημαντικό το ενδημικό είδος polyommatus menelaos που υπάρχει μόνο στον Ταΰγετο. Η ορνιθοπανίδα είναι πολύ πλούσια με πιο σημαντικό είδος αυτό του μεγαλοπρεπή χρυσαετού, το οποίο είναι το μεγαλύτερο είδος αετού στον Ελληνικό χώρο με άνοιγμα φτερών μέχρι και 2,3 μέτρα. Άλλα αρπακτικά πτηνά που βρίσκουμε είναι η γερακίνα και ο σπιζαετός, ενώ θα δούμε και άλλα είδη πουλιών όπως κίσσες, κοτσύφια, δρυοκολάπτες, φάσες και άλλα. Όμως και η ερπετοπανίδα του βουνού είναι σημαντική καθώς περιλαμβάνει σπάνια είδη σαυρών. Τα θηλαστικά της περιοχής είναι αγριογούρουνα, αλεπούδες, τσακάλια, λαγοί, κουνάβια, ασβοί και νυφίτσες. Κατά το παρελθόν υπήρχαν και μεγάλα θηλαστικά που σήμερα έχουν εξαφανιστεί όπως αρκούδες, ελάφια, ζαρκάδια, λύκοι, ακόμα και λύγκες.